Το Τρίτο Κύμα αποτελεί ίσως το πιο συγκλονιστικό ψυχολογικό – κοινωνικό πείραμα που διεξήχθη ποτέ. Aν και κρατήθηκε υπό άκρα μυστικότητα για χρόνια, τελικά το 1976 έγινε γνωστό μέσα από το ομώνυμο βιβλίο του Jones – εμπνευστή του πειράματος- όπου αναφερόταν σε αυτό.
Το βιβλίο γνώρισε τεράστια απήχηση στο αναγνωστικό κοινό και έτσι το 1981 το πείραμα μεταφέρθηκε για πρώτη φορά στις κινηματογραφικές αίθουσες σημειώνοντας την ίδια επιτυχία.
Το πείραμα:
Το Τρίτο Κύμα ήρθε να θίξει το θέμα του φασισμού και την έντεχνη μεταμόρφωση μιας ελεύθερης κοινωνίας σε μια άβουλη μάζα μέσω της χειραγώγησης.
Πρόκειται για ένα μαθητικό πείραμα, που έλαβε χώρα σε ένα γυμνάσιο του Πάλο Άλτο στην Καλιφόρνια τον Απρίλιο του 1967. Εμπνευστής αυτού ήταν ο καθηγητής σύγχρονης ιστορίας Ron Jones και αφορμή στάθηκε μια ερώτηση που δέχτηκε από έναν μαθητή:
“Πώς μπορούσε ο γερμανικός λαός να επικαλείται άγνοια για τη σφαγή των Εβραίων; Πώς μπορούσαν οι κάτοικοι των πόλεων, οι ελεγκτές των τρένων, οι δάσκαλοι, οι γιατροί, να ισχυρίζονται πως δεν ήξεραν τίποτα για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και την ανθρώπινη σφαγή;”
Τότε ο Jones αποφάσισε να θέσει σε εφαρμογή ένα πείραμα 5 ημερών, κατά τη διάρκεια του οποίου οι μαθητές, μέσω μιας σειράς ασκήσεων πειθαρχίας και υποταγής μέσα στην τάξη, θα μπορούσαν να κατανοήσουν ορισμένα χαρακτηριστικά του ναζιστικού κινήματος και τη μετατροπή μιας ελεύθερης κοινωνίας σε φασιστικό καθεστώς.
Ακόμη, στόχος του Jones ήταν να καταδείξει ότι ο φασισμός αναδύθηκε από καθημερινούς ανθρώπους, που απλά έπεσαν θύματα χειραγώγησης.
Τα στάδια του πειράματος:
Η πρώτη μέρα
Ο Jones ξεκίνησε το μάθημα παρουσιάζοντας τα πλεονεκτήματα της πειθαρχίας και το αίσθημα ικανοποίησης και αυτοελέγχου που αυτή γεννά.
Με αυτό –το κατά άλλα θεμιτό επιχείρημα- κατάφερε να επιβάλει μια συγκεκριμένη στάση με την οποία θα έπρεπε όλοι οι μαθητές να κάθονται μέσα στην τάξη, δηλαδή τα γόνατα σε γωνία ενενήντα μοιρών με το πάτωμα και τα χέρια πιασμένα πίσω από την πλάτη.
Στην πραγματικότητα, όμως, καθοδήγησε υποσυνείδητα την τάξη σε μια στάση καθίσματος ως κώδικα συμπεριφοράς και επίδειξη υπακοής στο πρόσωπό του. Οι μαθητές γρήγορα και με ενθουσιασμό αφομοίωσαν τη νέα στάση και αυτό ενθάρρυνε τον Jones στο να επιβάλει ακόμα και άλλους κανόνες.
Η δεύτερη μέρα
Ο καθηγητής αναφέρθηκε στην έννοια της «κοινότητας», τονίζοντας τη δύναμη και την ηθική ικανοποίηση που αντλεί το άτομο μέσα από τη συλλογική προσπάθεια για την επίτευξη ενός στόχου. Μάλιστα, επέβαλε στην τάξη τα παρακάτω συνθήματα ενότητας: «Δύναμη μέσω της πειθαρχίας», «Δύναμη μέσω της Κοινότητας».
Τέλος, καθιέρωσε ένα χαιρετισμό μεταξύ των μελών της κοινότητας, ως δείγμα της κοινής τους ταυτότητας. Συγκεκριμένα, οριζόταν το δεξί χέρι να είναι υψωμένο στον ώμο με τα δάχτυλα λυγισμένα σαν κύμα.
Ο χαιρετισμός αυτός πήρε το όνομα “Τρίτο Κύμα”, από το τρίτο κύμα που φτάνει στην ακτή και είναι και το δυνατότερο. Η ονομασία προφανώς παραπέμπει συνειρμικά στο «Τρίτο Ράιχ»…
Η τρίτη μέρα
Ο καθηγητής πέρασε στη δράση. Πρώτα έθιξε τη σημασία της ολοκληρωτικής πίστης και αφοσίωσης κάθε μέλους στην κοινότητα όπου ανήκει και στη συνέχεια προμήθευσε με κάρτες και μαύρα περιβραχιόνια τα μέλη του κινήματος, για να τα φορούν και να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους.
Τέλος, ανατέθηκαν σε όλους αρμοδιότητες και ρόλοι για την εύρυθμη λειτουργία της ομάδας. Ξαφνικά, όλοι – ακόμα και οι πιο παθητικοί, «αόρατοι» μέχρι τότε μαθητές – έγιναν περισσότερο συμμετοχικοί και απόκτησαν κάποια ταυτότητα μέσα από την «αγέλη».
Η επόμενη μέρα
Ο Jones προέβη στην τόνωση της εθνικής υπερηφάνειας των μαθητών. Tους παραπλάνησε ανακοινώνοντάς τους ότι το «Τρίτο Κύμα» δεν ήταν απλά ένα πείραμα, αλλά αποτελούσε ένα εθνικής κλίμακας πρόγραμμα μαθητών, που ήταν πρόθυμοι να αγωνιστούν για την πολιτική αλλαγή της χώρας.
Πρωταρχικός στόχος τους καθίστατο η αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος και έπειτα θα ακολουθούσαν μεταρρυθμίσεις σε όλους τους εθνικούς τομείς. Στα χέρια τους, λοιπόν, θα είχαν τη μοίρα ολόκληρου του έθνους.
Η τελευταία μέρα
Ύστερα από πιέσεις, φόβους και αντιδράσεις από το σχολικό περιβάλλον για την ακραία συμπεριφορά των μελών του Τρίτου Κύματος, ο καθηγητής αποφάσισε να δώσει τέλος στο επικίνδυνο αυτό πείραμα. Η κατάσταση είχε ξεφεύγει από τον έλεγχο.
Έτσι, εκείνη τη μέρα, στη συνάντηση των μελών του κινήματος στο αμφιθέατρο του σχολείου, ενώ όλοι περίμεναν να δουν την τηλεοπτική συνέντευξη του υποτιθέμενου «αρχηγού» του Κύματος, ο Jones τους αποκάλυψε τη σκληρή αλήθεια:
«…Δεν υπάρχει κανένας ηγέτης. Δεν υπάρχει κάτι όπως εθνικό κίνημα νεολαίας που να λέγεται Τρίτο Κύμα. Έχετε χρησιμοποιηθεί. Χειραγωγηθεί. Σπρωχτήκατε από τις επιθυμίες σας στη θέση που βρίσκεστε τώρα.
Δεν είστε καλύτεροι ή χειρότεροι από τους Γερμανούς Ναζί που έχουμε μελετήσει. Σκεφτήκατε ότι ήσασταν οι εκλεκτοί. […] Ανταλλάξατε την ελευθερία σας για την άνεση της πειθαρχίας και της ανωτερότητας […] Επιτρέψτε μου να σας παρουσιάσω το μέλλον σας».
Είπε και τους παρουσίασε ένα φιλμ με σκηνές από τη Ναζιστική Γερμανία και εικόνες από το Τρίτο Ράιχ. Η αντίδραση των μαθητών ήταν η αναμενόμενη. Άλλοι φώναξαν και άλλοι αποχώρησαν από την αίθουσα απογοητευμένοι. Το Τρίτο Κύμα ήταν πια παρελθόν.
Τα ψυχολογικά εργαλεία της χειραγώγησης:
Η χειραγώγηση αποτελεί στρατηγική πειθούς και ετεροκαθορισμού, ένα παιχνίδι μυαλού που καλείται ο “ισχυρός” να παίξει, για να ασκήσει τον απόλυτο έλεγχο των κινήσεων και της σκέψης των υποψήφιων θυμάτων του.
Το φαινόμενο μπορεί να “ευδοκιμήσει” σε οποιαδήποτε κοινωνία, εποχή και κοινωνικό πλαίσιο, από τα ΜΜΕ, το εκάστοτε πολιτικό καθεστώς μέχρι τα γήπεδα και τους θρησκευτικούς κόλπους.
Στόχος; Η εξυπηρέτηση των ιδιοτελών σκοπών του θύτη. Αποτέλεσμα; Τα άτομα παθητικοποιούνται, γίνονται υποχείρια και αποκτούν αγελαία νοοτροπία, καθώς καταργείται η ατομική τους βούληση. Μοιραία πέφτουν θύματα του κομφορμισμού και ασυνείδητα μετατρέπονται σε πνευματικά μονομερείς φιγούρες.
“Χρησιμοποιώ το συναίσθημα για τους πολλούς και κρατώ τη λογική για τους λίγους.” Αδόλφος Χίτλερ
Το Τρίτο Κύμα κατέδειξε ορισμένους αξιοσημείωτους μηχανισμούς χειραγώγησης που στοχεύουν κυρίως στο θυμικό του ανθρώπου:
- Ισχυρό όπλο της ποδηγέτησης των μαζών αποτελεί η επίκληση στο συναίσθημα.
- Ο «καθοδηγητής» προσφέρει την ψευδαίσθηση της υπεροχής της συγκεκριμένης ομάδας, ως μια ελίτ που αγωνίζεται για τα ιδανικά, όπως είναι η πατρίδα, η θρησκεία και η ελευθερία. (Σ.Σ. Ή ψεκασμένοι-αψέκαστοι, ή εμβολιασμένοι, ανεμβολίαστοι!!)
- «Ένας για όλους και όλοι για έναν». Ο χειραγωγός εξασφαλίζει στην κοινότητα μια κοινή ταυτότητα, έναν κοινό σκοπό και τη συναισθηματική κάλυψη «του ανήκειν» στα μέλη αυτής.
- Έτσι, ακόμα και παρίες, άνθρωποι περιθωριοποιημένοι κοινωνικά εντάσσονται στην ομάδα και αποκτούν υπόσταση μέσα από αυτήν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου