Οταν το σύστημα «γεννά» πανδημίες

 

Λέανδρος Μπόλαρης

Επιμέλεια: Γιώργος Σταματόπουλος

Το καλοκαίρι σημαδεύτηκε και από την έκρηξη των κρουσμάτων της πανδημίας παγκοσμίως και στην Ελλάδα. Εν τω μεταξύ, στις αρχές Ιουλίου, μια μελέτη στην επιθεώρηση Nature Communications συμπέραινε ότι τα κύματα ζέστης «έχουν αυξηθεί σε διάρκεια, συχνότητα και ένταση» από τη δεκαετία του ’50 και η αιτία είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη.

Ζούμε στην εποχή μιας ανεπανάληπτης περιβαλλοντικής καταστροφής, με την κλιματική αλλαγή να αποτελεί την πιο γνωστή εκδήλωσή της, αλλά σε καμιά περίπτωση τη μοναδική. Η πανδημία του Covid-19 δεν είναι απλά η «εκδίκηση της φύσης» που βρίσκεται έξω από την ανθρώπινη κοινωνία. Συνδέεται με πολλούς τρόπους με τον τρόπο που ο καπιταλισμός οργανώνει την παραγωγή και τη σχέση της ανθρώπινης κοινωνίας με τη φύση. Αυτή η έκδοση του Μαρξιστικού Βιβλιοπωλείου περιλαμβάνει κείμενα που καλύπτουν δύο θεματικές ενότητες και αναδεικνύουν αυτή τη σύνδεση.

Η πρώτη έχει να κάνει με την πανδημία του Covid-19. Σε αυτά τα κείμενα αναδεικνύονται οι ευθύνες των καπιταλιστών και των κρατών που υπηρετούν τα συμφέροντά τους για την εξάπλωση της πανδημίας και η σύνδεσή της με την περιβαλλοντική κρίση. Αντικαπιταλιστές επιστήμονες έχουν αναδείξει αναλυτικά τη συσχέτιση της «βιομηχανικής γεωργίας και κτηνοτροφίας», στην οποία επιδίδονται γιγάντιες πολυεθνικές, με την καταστροφή των δασών και τη δημιουργία των συνθηκών για το πέρασμα παθογόνων ιών από τα ζώα στους ανθρώπους.

Ομως, τα «κυκλώματα του κεφαλαίου» που προκαλούν αυτή την καταστροφή συνδέουν αυτές τις εταιρείες με όλες τις πτυχές του κυνηγιού του κέρδους. Γιγάντιες χρηματοπιστωτικές εταιρείες όπως η Goldman Sachs ή η JP Morgan χρησιμοποίησαν τα εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια που πήραν ως ενίσχυση με τη Μεγάλη Υφεση του 2008/09 για να διαφοροποιήσουν το «χαρτοφυλάκιό» τους. Κομμάτι αυτής της στρατηγικής ήταν να αγοράσουν μεγάλα πακέτα μετοχών σε κινεζικές εταιρείες agribusiness. Και βέβαια οι ίδιες τράπεζες είναι άμεσα δεμένες με τις τεράστιες πολυεθνικές της ενέργειας και των ορυκτών καυσίμων που έχουν το δικό τους μεγάλο μερτικό και στην καταστροφή των δασών και στην κλιματική αλλαγή.

Η δεύτερη ενότητα καταπιάνεται με όλα τα μέτωπα που μοιάζουν σαν ξεχωριστοί αγώνες, από την πάλη για να μη γίνουν οι βουνοκορφές «βιομηχανικά αιολικά πάρκα» μέχρι την πάλη ενάντια στις καταστροφικές εξορύξεις και την περιβαλλοντική καταστροφή της Αττικής και όχι μόνο. Η κυβέρνηση του Μητσοτάκη βαδίζει και σε αυτό το ζήτημα στα χνάρια του Τραμπ και του Μπολσονάρο. Ο «περιβαλλοντικός» νόμος του Χατζηδάκη είναι κομμένος και ραμμένος στα συμφέροντα των αρπακτικών της αγοράς που μαζί με τη φτώχεια και την ανεργία καταστρέφουν το περιβάλλον στο όνομα μιας «ανάπτυξης» που γίνεται άπιαστο όνειρο, για τους από πάνω.

Τα κείμενα αυτής της ενότητας συνδέουν αυτά τα μέτωπα με ένα κόκκινο νήμα: την πάλη ενάντια στο σύστημα του κέρδους και της περιβαλλοντικής καταστροφής. Το υπόβαθρο αυτής της σύνδεσης είναι η ανάλυση του Μαρξ και του Ενγκελς για την καταστροφική δυναμική του συστήματος που το χαρακτηρίζει όχι μόνο η εκμετάλλευση, αλλά και ο τυφλός ανταγωνισμός για το κυνήγι του κέρδους. Οπως θυμίζει ένα κείμενο, ήταν ο Μαρξ εκείνος που μίλησε για τη «μεταβολική ρήξη» που προκαλεί ο καπιταλισμός στη σχέση της κοινωνίας με τη φύση και υπογράμμιζε ότι «η καπιταλιστική παραγωγή, συνεπώς, αναπτύσσει την τεχνική και τον βαθμό συνδυασμού της κοινωνικής παραγωγικής διαδικασίας, υπονομεύοντας ταυτόχρονα τις αρχικές πηγές κάθε πλούτου - το έδαφος και τον εργάτη».

Η χρονιά που πέρασε σηματοδότησε το σημείο όπου τη σύνδεση ανάμεσα στο σύστημα της κρίσης και της ανισότητας με την περιβαλλοντική καταστροφή και τις πανδημίες άρχισαν να την κάνουν εκατομμύρια άνθρωποι. Τον Σεπτέμβρη του 2019, περίπου επτά εκατομμύρια διαδηλωτές και διαδηλώτριες πλημμύρισαν τους δρόμους σε κάθε γωνιά του πλανήτη –και στην Ελλάδα– και το σύνθημα που συνόψισε με τον πιο εύστοχο τρόπο τις ιδέες τους είναι το «Αλλάξτε το σύστημα - όχι το κλίμα». Οι διαδηλώσεις και οι απεργίες των εργαζομένων στην υγεία, την τέχνη, την εκπαίδευση, την τουριστική βιομηχανία και τόσους άλλους χώρους την περασμένη άνοιξη και το καλοκαίρι έκαψαν το χαρτί της Νέας Δημοκρατίας για «ομοψυχία» και «ατομική ευθύνη» με αφορμή την πανδημία. Και το ίδιο έκανε για κάθε κυβέρνηση η παγκόσμια αντιρατσιστική έκρηξη του Black Lives Matter.

Οι ιδέες που υπάρχουν στα κείμενα αυτού του βιβλίου είναι μια κληρονομιά απαραίτητη σήμερα στους αγώνες μας. Γιατί τους δίνει δύναμη ανοίγοντας τους ορίζοντες της συνολικής εναλλακτικής, μιας κοινωνίας απαλλαγμένης από τις «πολλαπλές αποτυχίες του καπιταλισμού», που θα έχει σαν κινητήρια δύναμη την ικανοποίηση των αναγκών και όχι το κέρδος. Για να χρησιμοποιήσουμε πάλι τα λόγια του Μαρξ από το «Κεφάλαιο»:

«Ακόμα και μια ολόκληρη κοινωνία, έvα έθνος, μάλιστα όλες οι σύγχρονες κοινωνίες μαζί παρμένες, δεv είναι ιδιοκτήτες της γης. Είvαι απλώς οι κάτοχοί της, οι επικαρπωτές της, και οφείλουν σαν boni patres familias [καλοί οικογενειάρχες] να την κληροδοτήσουν βελτιωμένη στις επόμενες γενεές... Ο κοινωνικός άνθρωπος, οι συνεταιρισμένοι παραγωγοί θα ρυθμίζουν ορθολογικά αυτή τους την ανταλλαγή της ύλης με τη φύση, θα την υποτάσσουν στον κοινό έλεγχο από μέρους τους, αντί να κυριαρχούνται από αυτήν σαν από μια τυφλή δύναμη, όταν θα την πραγματοποιούν με τη μικρότερη δυνατή δαπάνη δυνάμεων και κάτω από όρους αντάξιους και ταιριαστούς προς την ανθρώπινη φύση τους».

Πηγή: https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/257400_otan-systima-genna-pandimies